Հայաստանում որպես զենք պահպանվում էին հնագույն մահակը, մական-նիզակը, պարսատիկը, դաշույնը, պարանը և օղապարանը: XIX դարում տակավին նետ-աղեղի գործածություն է դիտվել Սասունում: Ընդ որում նշվածներից մահակները, հովվական կենցաղում պգտագործելուց բացի, գործի էին դրվում նաև կռիվների ժամանակ: Մահակների գնդաձև ծայրերին գամեր խփելով՝ այն գուրզաձև զենքի էին նմանեցնում: Մական-նիզանկներն օգտագործվում էին նիզակախաղերի ժամանակ: Պարանը որոշ տեղերում ծառայում էր լախտախաղերի համար, որոնք պարանամարտի իսկական արտացոլումն էին հանդիսանում: Իսկ պարսատիկն էլ այսօր էլ մանկապատանեկան խաղալիք է, որով XIX դարի բարեկենդանի տոներին թաղակռիվներ էին կազմակերպվում: Պարսատիկն օգտագործվում էր նաև հովվական կենցաղում:
Թեև հայերը զենքեր գործադրելու իրավունքից զրկված էին, այնուամենայնիվ զինագործության արհեստի և արվեստի մենաշնորհը իրենց ձեռքն էին պահում՝ կատարելով պարսիկների, թուրքերի, քրդերի և այլով պատվերները: Կայծքարային ատրճանակների ու հրացանների արծաթագործական նախշեր կատարելիս, նրանք երբեմն գաղափարագիր զարդեր էին ստեղծում, որոնք վարպետների անուն-ազգանունների սկզբնատառերն էին ներկայացնում:
Միջնադարյան Հայաստանում, սակայն, դրությունը այլ էր. Պետության կամ իշխանական իրավասության և հովանավորության տակ գտնվող զինագործությունը երկրի պաշտպանության գործում մեծ դեր էր խաղում: Իշխանությունները այդ զենքերը ձեռք էին բերում նաև օտարներից, մասնավորապես պարսիկներից, որոնք ևս զինագործության հմուտ վարպետներ էին:
Հին և միջնադարյան Հայաստանում հիմնական զենքերն էին՝ նետ ու աղեղը, պարսատիկը, նիզակը, տեգը, գեղարդը, դաշույնը, թուրը, սուրը, սուսերը, սվինը, ակրը, վաղրը, մուրճը, ճկիռը: Պաշտպանողական կիրառություն ունեին վահանը, որի նախնական տեսակը տոհմային կարգերում ընտիր փայտից էր պատրաստվում, զրահաշապիկը, երկաթե սաղավարտն ու դիմակալը: Հակառակորդի ամրոցները հարվածով քանդելու համար կային մեքենաներ, որ Ասիայում և Եվրոպայում նույնպես տարածված էին. դրանք հայտնի էին բաբան, էշ և փիլիկուան անուններով:
Հայ պատմագիրները, հաճախ անդրադառնալով պարսիկների, արաբների, հռոմեացիների, բյուզանդացիների և այլոց հետ ունեցած ռազմական ընդհարումներին, խոսել են նաև հայկական զենքի տեսակների և կռիվներ վարելու արվեստի մասին: Այդ նկարագրություններում ցույց են տրված հայկական զորամասերի տեսակներն ըստ զենքերի, բացահայտված են մենամարտեր վարելու ձևերը, պաշտպանության եղանակները և այլն:
Զենքերի վերաբերյալ գրավոր վկայությունները հաստատվում են հնագիտական նյութերով: Պեղածո սրերը, թրերը, նիզակածայրերը, նետասլաքները, վահանները, զրահատեսակների մնացորդները և այլն ճշտում ու լրացնում են պատմագրության տվյալները: Զենքերի հետ կապված այլ կարգի բազմաթիվ սովորություններ են պահպանել գրավոր աղբյուրները, որոնք վերաբերում են հրամանատարության և ռազմիկների հարաբերություններին, հոգևորականությանն ու կրոնական արարողություններին, ճաշկերույթներին, խաղային վարժություններին, դրոշներին, զինանշաններին և այլն:
Թեև հայերը զենքեր գործադրելու իրավունքից զրկված էին, այնուամենայնիվ զինագործության արհեստի և արվեստի մենաշնորհը իրենց ձեռքն էին պահում՝ կատարելով պարսիկների, թուրքերի, քրդերի և այլով պատվերները: Կայծքարային ատրճանակների ու հրացանների արծաթագործական նախշեր կատարելիս, նրանք երբեմն գաղափարագիր զարդեր էին ստեղծում, որոնք վարպետների անուն-ազգանունների սկզբնատառերն էին ներկայացնում:
Միջնադարյան Հայաստանում, սակայն, դրությունը այլ էր. Պետության կամ իշխանական իրավասության և հովանավորության տակ գտնվող զինագործությունը երկրի պաշտպանության գործում մեծ դեր էր խաղում: Իշխանությունները այդ զենքերը ձեռք էին բերում նաև օտարներից, մասնավորապես պարսիկներից, որոնք ևս զինագործության հմուտ վարպետներ էին:
Հին և միջնադարյան Հայաստանում հիմնական զենքերն էին՝ նետ ու աղեղը, պարսատիկը, նիզակը, տեգը, գեղարդը, դաշույնը, թուրը, սուրը, սուսերը, սվինը, ակրը, վաղրը, մուրճը, ճկիռը: Պաշտպանողական կիրառություն ունեին վահանը, որի նախնական տեսակը տոհմային կարգերում ընտիր փայտից էր պատրաստվում, զրահաշապիկը, երկաթե սաղավարտն ու դիմակալը: Հակառակորդի ամրոցները հարվածով քանդելու համար կային մեքենաներ, որ Ասիայում և Եվրոպայում նույնպես տարածված էին. դրանք հայտնի էին բաբան, էշ և փիլիկուան անուններով:
Հայ պատմագիրները, հաճախ անդրադառնալով պարսիկների, արաբների, հռոմեացիների, բյուզանդացիների և այլոց հետ ունեցած ռազմական ընդհարումներին, խոսել են նաև հայկական զենքի տեսակների և կռիվներ վարելու արվեստի մասին: Այդ նկարագրություններում ցույց են տրված հայկական զորամասերի տեսակներն ըստ զենքերի, բացահայտված են մենամարտեր վարելու ձևերը, պաշտպանության եղանակները և այլն:
Զենքերի վերաբերյալ գրավոր վկայությունները հաստատվում են հնագիտական նյութերով: Պեղածո սրերը, թրերը, նիզակածայրերը, նետասլաքները, վահանները, զրահատեսակների մնացորդները և այլն ճշտում ու լրացնում են պատմագրության տվյալները: Զենքերի հետ կապված այլ կարգի բազմաթիվ սովորություններ են պահպանել գրավոր աղբյուրները, որոնք վերաբերում են հրամանատարության և ռազմիկների հարաբերություններին, հոգևորականությանն ու կրոնական արարողություններին, ճաշկերույթներին, խաղային վարժություններին, դրոշներին, զինանշաններին և այլն:
Комментариев нет:
Отправить комментарий