Հետաքրքիր Տեղեկություններ

Սուրբ Գայանե եկեղեցի, գմբեթավոր բազիլիկ տիպի եկեղեցի Էջմիածին քաղաքում, Հայ Առաքելական Եկեղեցուգլխավոր սրբավայրերից մեկը, հայկական ճարտարապետության հուշարձան։ Պլաստիկ և ավարտուն այս շինությունը զուրկ է հատուկ դեկորատիվ տարրերից։ Իր տիպով՝ գմբեթավոր բազիլիկ տիպի եկեղեցի է, ունի դասական, պարզ ձև։ Կառուցվել է 630 թվականին, Եզր կաթողիկոսի օրոք՝ տեղում եղած մատուռի փոխարեն, Սուրբ Գայանե կույսի գերեզմանի վրա։ Եկեղեցու բոլոր տարրերը՝ թաղերը, կամարները և այլն, ներդաշնակ են ու խոսուն։ Ավագ սեղանի տակ գտնվում է Սուրբ Գայանեի գերեզմանը։

Սուրբ Գայանե եկեղեցին հայկական ճարտարապետության առաջին ծաղկման շրջանի լավագույն հուշարձաններից մեկն է։ Այն գմբեթավոր-բազիլիկ տիպի եկեղեցի է, որի հորինվածքը մշակվել է Հայաստանում V-VII դարերում և ներկայացված է նույն ժամանակաշրջանին վերաբերվող մի շարք հուշարձաններով (Տեկորի, Բագավանի, Մրենի և Օձունի տաճարներ)։

Եկեղեցին ունի երեք դուռ. գլխավորն արևմտյան կողմից է, իսկ մնացած երկուսը՝ հարավից և հյուսիսից, տեղավորված իրար դիմաց։ Հարավային ավանդատան միջից բացվում է մեկ այլ դուռ, որ տանում է դեպի ավագ սեղանի տակ տեղավորված տապանատունը, որտեղ ըստ ավանդության թաղված է կույս Գայանեն։

1652 թվականին, Փիլիփոս կաթողիկոսի օրոք եկեղեցին հիմնովին վերանորոգվել է։ Քիչ անց՝ 1679թ. Արարատյան դաշտավայրումտեղի է ունենում մեծ երկրաշարժ, որից զգալիորեն տուժում է նաև Գայանեի վկայարանը։ Եվ ահա Եղիազար Այնթապցի կաթողիկոսը ձեռնամուխ է լինում այս տաճարի վերակառուցմանը։Այդ առիթով թողած արձանագրության մեջ ասվում է, որ վերակառուցման ժամանակ վանքը շրջապատվել է միաբանական խցերով, ավելացվել են խորաններ Սբ. Պողոս և Պետրոս առաքյալների անուններով, որոնք զետեղված են եռակամար գավիթ-սրահի տակ, որը հետագայում դարձել է կաթողիկոսական դամբարան։ Որոշ ժամանակ անց՝ 1764թ. Սիմեոն Երևանցի հայրապետը վանքի տարածքում կառուցում է խոշոր սառցատուն, մառան կամ ինչպես այն ժամանակ էին ասում՝ <<մաղազա>>, որը ծառայում էր վանքի մթերքները պահելու համար։ Իսկ 1847թ. Ներսես Աշտարակեցի կաթողիկոսը վանքի արևելյան պարսպին կից կառուցում է մեծածավալ գոմ, որն այսօր մեզ է հասել կիսավեր վիճակում։ Նույն ժամանակաշրջանում Գայանեի վանքի վանահայր Վահան եպս. Բաստամյանցը վերանորոգում է վանքը, կառուցում է արևմտյան կամարակապ դարպասը, նրա երկու կողմերում զետեղված շենքերը, որոնցից մեկը ծառայում է որպես դպրոց, որտեղն ինքն անձամբ է դասավանդում։ Նա նաև այստեղ հիմնում է փոքրիկ տպարան և սկսում հրատարակել <<Դպրոց>> ամսագիրը։ 1910թ. Նոր Նախիջևանի հայ համայնքը սրբուհու գերեզմանի համար սև գրանիտից տապանաքար է նվիրաբերում վանքին։ 1959թ. Վազգեն Վեհափառի կարգադրությամբ բարեկարգվում է եկեղեցու տարածքը, ինչպես նաև կառուցվում է մատաղատուն և աղբյուր(ճարտ. Ռ. Իսրայելյան)։ Գայանեի վանքի առջևի կամարակապ գավիթ-սրահում են ամփոփված Եղիազար Այնթապցի(1681-1691թթ.), Աբրահամ Խոշաբեցի(1730-1734թթ.), Ղազար Ջահկեցի(1737-1751թթ.), Մինաս Ակնեցի(1751-1753թթ.), Հակոբ Շամախեցի(1759-1763թթ.), Սիմեոն Երևանցի(1763-1780թթ.), Ղուկաս Կարնեցի(1780-1799թթ.), Դավիթ Էնեգեթցի(1801-1807թթ.) և այլ հայրապետների աճյուններ, իսկ վանքի շուրջ գտնվող գերեզմանատանն են հանգչում Րաֆֆու <<Խենթի>> հերոսը, զորահրամանատար Դանիել Բեկ-Փիրումյանը, Ամենայն Հայեց Սոխակ՝ Լուսինե Զաքարյանը, Խ. Աբովյանի որդին՝ Վարդան Աբովյանը, Վազգեն Վեհափառի մայրը՝ տիկին Սիրանույշը և շատ ու շատ այլ նշանավոր մարդիկ։

Աստղադիտարանի մասին, աստղադիտարանում հետևում և դիտում են երկնային մարմիններին, աստղերին, մոլորակներին :


  Այդ դիտումների նպատակն է՝ չափել երկնային մարմինները բնութագրող մեծությունները,կոորդինատներ, պայծառություն, գույն և այլն։ Որոշ աստղադիտարաններ մասնագիտացված են և հետազոտությունները կատարում են մի որոշակի եղանակով կամ նպատակով։ Այսպես, գոյություն ունեն ռադիոաստղադիտարաններ, արեգակնային կայաններ, արհեստական արբանյակների դիտման կայաններ և այլն։

Տիեզերքի ուսումնասիրությունը հայ իրականության մեջ բազմադարյան պատմություն ունի
Տիեզերագիտական հարցերին անդրադարձել են դեռեվս 12-րդ դարում հեղինակ Ներսես Շնորհալին (“Երկնքի և նրա զարդերի մասին”), 13-րդ դարի ականավոր գիտնական Հովհաննես Երզնկացի Պլուզը (“Երկնային շարժման մասին”), !4-րդ դարի տոմարագետ Հակոբ Ղրիմեցին, նույն դարի մատենագիր, Հովհան Որոտնեցի աշակերտ Մխիթարը (“Խրախճանականներ”), 15-րդ դարի գիտնական Սարգիս Փիլիսոփան և ուրիշներ:
Ըստ ակադեմիկոս Պարիս Հերունու՝ Քարահունջը 7500 տարի առաջ եղել է սրբավայր և աստղադիտարան: Հնագիտական պեղումների ընթացքում այստեղ հայտնաբերվել են մ.թ.ա. 3-րդ-ից 1-ին հազարամյակների դամբարաններ: Հնավայրը նման է անգլիական Սթոունհենջին
Քարահունջ (զորաց, խոսող քարեր) հնավայրը գտնվում է Սիսիան քաղաքից 3 կմ հյուսիս-արևելք՝ Երևան-Մեղրի մայրուղու աջ մասում

Քարահունջի տարիքը

Քարահունջի տարիքի մասին առկա են բազմաթիվ, հաճախ իրար հակասող և ընդդիմացող տեսակետներ։ Մինչ օրս հուշարձանի տարիքի մասին առավել խորը ուսումնասիրությունը կատարել է ակադեմիկոս Պարիս Հերունին։ Նա «Հայերը և հնագույն Հայաստանը» գրքում 3 առանձին մեթոդներով մանրամասն ներկայացրել է իր կատարած աստղագիտական, ֆիզիկական և մաթեմատիկական հաշվարկները, որով հիմնավորել է, որ Քարահունջը կառուցվել է ավելի քան 7500 տարի առաջ։ Հատկանշական է նշել, որ Սթոունհենջի տարիքը որոշվել է հենց 1-ին մեթոդով, ինչը բավականին տարածված է գիտնականների մոտ։

Քարահունջը բաղկացած է մի քանի խումբ կառույցներից և առանձին քարերից, որոնք միասին կազմում են մեգալիթյան մոնումենտը։ Այդ կառույցներն են՝ կենտրոնական շրջանը, հյուսիսային և հարավային թևերը, հյուսիս–արևելյան քարուղին, շրջանը հատող լարագիծը, ինչպես նաև առանձին կանգնած քարեր։
  ............................ Քարահունջ...........................................................................................................

Սյունիքի մարզի Սիսիանի տարածաշրջանում գտնվող «Քարահունջ» պատմահնագիտական հուշարձանի շուրջ շարունակվում են նոր բացահայտումներ արվել: Շուրջ 2 շաբաթ կտեւի հայ-բրիտանական հետազոտությունը, որը կսկսվի այս շաբաթ: 5-6 հոգանոց արշավախումբը բաղկացած կլինի աստղաֆիզիկոսներից, մաթեմատիկոսներից, աշխարհագրագետներից, հոգեբանից: Երեկ Օքսֆորդի համալսարանի «Քարեր եւ աստղեր» ծրագրի հայաստանյան արշավախմբի գլխավոր գիտական խորհրդական Վաչագան Վահրադյանը լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ներկայացրեց վերջին տարիների աշխատանքների արդյունքում ստացած նոր բացահայտումները: Հայտնագործությունների արդյունքում ճշտվել եւ հիմնավորվել է հուշարձանի անվանումը՝ «Քարահունջ» կամ «Անգղի քարահունջ»: Ոմանց կողմից «Քարահունջը» ներկայացվում է նաեւ «Զորաց քարեր» անվամբ, ինչը, ըստ Վ. Վահրադյանի, ճիշտ ձեւակերպում չէ եւ, ըստ նրա, կարեւոր է, որ այդ արտահայտությունը մարդկանց մեջ չշրջանառվի. «Մեր հետազոտություններով պարզեցինք, որ «Զորաց քարը» թուրքերեն «Ղոշուն դաշ» արտահայտության սխալ թարգմանությունն է»: Բացահայտվել է նաեւ «Անգղի քարահունջ» հուշարձանի կապը Անգղի (Կարապի) համաստեղության, ինչպես նաեւ Անգեղակոթ ու Բռուն գյուղերի եւ «Պորտաքար» ծիսավայրի աշխարհագրական տեղադրվածության, նաեւ այդ կապը Արեւմտյան Հայաստանում գտնված Պորտասարի հուշարձանի հետ: «Արեւմտյան Հայաստանում, որն այժմ օկուպացված է վայրի ցեղերի կողմից, հայտնաբերվել է մի կառույց Պորտասարի տարածքում, որը գտել է գերմանացի գիտնական Կարլ Շմիդտը: Այն 12 հազար տարվա հնության է: Եթե ինտերնետում ցանկանաք այս կառույցի մասին տեղեկատվություն ստանալ, պետք է փնտրեք թուրքացված անվամբ կամ պարզապես «Թըրքիշ սթոունհենջ», որովհետեւ թուրքերն այն արդեն աշխարհում ներկայացնում են որպես թուրքական աստղագիտական ժառանգություն, նույնիսկ ցուցահանդեսներ են բացել ԱՄՆ-ում ու Ֆրանսիայում, իսկ հայ գիտնականները ծպտուն չեն հանում այդ մասին, չեն հակադարձում, որ այն ոչ թե թուրքական, այլ հայկական է»: Չնայած այս կառույցը Վ. Վահրադյանի կողմից դեռեւս ուսումնասիրված չէ, բայց նա գտնում է, որ Պորտասարի հուշարձանը իրականում ավելի հին է՝ 18.5 հազար տարվա, եւ համընկնում է Կարիճի ժամանակաշրջանի հետ: Ինչ վերաբերում է «Քարահունջին», բացահայտվել է այդ հուշարձանի կապը «Սթոունհենջի» հետ: Ուսումնասիրությունների արդյունքում առաջ են քաշվել եւ հիմնավորվել վարկածներ բրիտների հայաստանյան ծագման մասին: Պարոն Վահրադյանի խոսքով՝ չնայած «Քարահունջի» տարեթիվը դեռ ամբողջովին բացահայտված ու ապացուցված չէ, բայց հավանական է, որ մեր «Սթոունհենջը» ավելի հին է, քան անգլիականը, քանի որ բրիտներն են կառուցել «Սթոունհենջը», իսկ նրանք եկել են Հայաստանից: Վ. Վահրադյանի խոսքով՝ իր հետ աշխատող հնագետները, ովքեր այդ տարածքում կամ մոտակա հնավայրերում գտել էին ոսկորներ, կերամիկա, «Քարահունջը» թվագրել էին 3900 տարի: Պարիս Հերունու տվյալներով՝ «Քարահունջը» 7.5 հազար տարվա պատմություն ունի: Բանախոսը հավաստիացրեց, որ մերոնց կատարած հաշվարկներն ավելի ճշգրիտ են, որովհետեւ հենվում են մաթեմատիկայի եւ աստղագիտության տվյալների վրա: Հարցին՝ ի՞նչ կտան այս ուսումնասիրությունները, պարոն Վահրադյանը պատասխանեց. «Այս հետազոտություններն ապացուցում են, որ Հայաստանը եղել է հնագույն աստղագիտական կենտրոն: Սա բարձրացնելու է հայ ազգի քաղաքակրթական եւ աշխարհաքաղաքական վարկանիշը աշխարհում, որն արդեն օգուտ է, բացի դրանից, կա նաեւ զուտ գիտական պահը»: Նա նաեւ նշեց, որ նյութերն ուղարկվել են Օքսֆորդի համալսարան, նրանց մոտ հետաքրքրություն է առաջացել, կգան Հայաստան, ուսումնասիրություններ կկատարեն, որից հետո այս ամենը կներկայացվի միջազգային ամսագրերում, միջազգային գիտական շրջանակներին. «Անգլիական «Սթոունհենջ» տարեկան մի քանի միլիոն մարդ է գնում, տոմսը 10-12 ֆունտ ստերլինգ է: Նույնը նաեւ Հունաստանում է, ամեն գտած քարի վայրը թանգարան են դարձրել, մեր «Քարահունջում» ոչխարներ, կովեր են արածեցնում եւ 95-րդ քարը կորել է»: